श्रावणात घननिळा बरसला...

श्रावणात घननिळा बरसला, रिमझिम रेशीमधारा
उलगडला झाडांतून अवचित, हिरवा मोरपिसारा

जागुनि ज्याची वाट पाहिली, ते सुख आले दारी
जिथे तिथे राधेला भेटे, आता श्याम मुरारी
माझ्याही ओठांवर आले, नाव तुझेच उदारा

रंगांच्या रानात हरवले, ते स्वप्नांचे पक्षी
निळ्या रेशमी पाण्यावरती, थेंबबावरी नक्षी
गतजन्मीची ओळख सांगत, आला गंधित वारा

पाचूंच्या हिरव्या माहेरी, ऊन हळदीचे आले
माझ्या भाळावर थेंबांचे फुलपाखरू झाले
मातीच्या गंधाने भरला गगनाचा गाभारा

पानोपानी शुभशकुनांच्या कोमल ओल्या रेषा
अशा प्रीतीचा नाद अनाहत, शब्दावाचून भाषा
अंतर्यामी सूर गवसला, नाही आज किनारा

आनंदयात्री

अफाट आकाश
हिरवी धरती
पुनवेची रात
सागर-भरती
पाचूंची लकेर
कुरणाच्या ओठी
प्रकाशाचा गर्भ
जलवंती-पोटी
अखंड नूतन मला हि धरित्री
आनंदयात्री मी आनंदयात्री


मेघांच्या उत्सवी
जाहलो उन्मन
दवांत तीर्थांचे
घेतले दर्शन
दूर क्षितिजाची
निळी भुलावण
पाशांविण मला
ठेवी खिळवून
अक्षयवीणाच घुमे माझ्या गात्री
आनंदयात्री मी आनंदयात्री


हलके काढून
कंटक पायींचे
स्वरांत विणिले
सर मी स्वप्नांचे
हासत दुःखाचा
केला मी स्वीकार
वर्षिले चांदणे
पिऊन अंधार
प्रकाशाचे गाणे अवसेच्या रात्री
आनंदयात्री मी आनंदयात्री

भास

खिडकीतून
चांदण आत येत नाही ,
तो नुसताच भास असतो !

खर तर
चांदण्यासारखा भासणारा
तो तुझा भारावलेला श्वास असतो !

असं का?

फांदी फांदी झुलतेय का?
ताल कोणी धरतंय का?
काकण किणकिण किणकिणतायत
कळशीत पाणी भरतंय का?

सुवास असा घमघमतोय
झाड फुलात गढलय का?
वारा गाणं का म्हणतोय ?
प्रेमात कोणी पडलंय का?

या जन्मावर, या जगण्यावर, शतदा प्रेम करावे

या जन्मावर, या जगण्यावर, शतदा प्रेम करावे
या जन्मावर, या जगण्यावर, शतदा प्रेम करावे

चंचल वारा या जल धारा, भिजली काळी माती
हिरवे हिरवे प्राण तशी ही रुजून आली पाती
फुले लाजरी बघून कुणाचे, हळवे ओठ स्मरावे

रंगांचा उघडूनिया पंखा, सांज कुणीही केली
काळोखाच्या दारावरती, नक्षत्रांच्या वेली
सहा ऋतूंचे सहा सोहळे, येथे भान हरावे

बाळाच्या चिमण्या ओठांतून, हाक बोबडी येते
वेलीवरती प्रेम प्रियेचे, जन्म फुलांनी घेते
नदीच्या काठी सजणा साठी, गाणे गात झुरावे

या ओठांनी चुंबून घेईन, हजारदा ही माती
अनंत मरणे झेलून घ्यावी, इथल्या जगण्या साठी
इथल्या पिंपळ पानावरती, अवघे विश्र्व तरावे

--गझल

५८

ते म्हणाले चेहरे चुकवीत होतो
मी खरे तर आसवे लपवीत होतो

हासले ते पाहुनी मी वाकलेला
मुखवटे त्यांचेच मी जमवीत होतो

भासल्या या भ्याड त्यांना हालचाली
मी कळ्या कोमेजल्या फुलवीत होतो

बोलले ते भाकतो करुणा नभाची
पाखरे मी भाबडी उडवीत होतो

सांगती ते वागणे आले गळ्याशी
मी गळ्यातुन सूर हे रुजवीत होतो

-मंगेश पाडगांवकर

गझल--

२८

भीती धरू कशाला जर जायचेच आहे
या मातिच्या घरांना विसरायचेच आहे

काळोख पाहताना हलली न पापणी ही
हे गीत एकटयाने मज गायचेच आहे

मृत्यूसमोर माझ्या मी वेचिली फुले ही
घेऊन माळ माझी मज यायचेच आहे

हे माग पावलांचे पुसतील पार लाटा
तेव्हा विनाकिनारा मज व्हायचेच आहे

--मंगेश पाडगांवकर

माझ्याच भावनांना मज जाळता न येते
माझ्याच वेदनांना मज टाळता न येते

असुनी अभाव सारा हे स्वप्न पाहतो मी
तुडवीत या फुलांना मज चालता न येते

संपेल मार्ग तेथे काळोख किर्र आहे
तरिही मलाच बेडी मज घालता न येते

बहिरे उभे सभोती हे वाजवीत टाळ्या
माझ्या उरात गाणे मज कोंडता न येते

ही रीत या जगाची अन वेगळीच भाषा
समजूत आसवांची मज काढता न येते

ही सांज काजळे अन बुडती तमात झाडे
प्राणातली उदासी मज टाकता न येते

--मंगेश पाडगांवकर

४७

निरोप घेताना डोळ्यांत आसवे आणणार नाही
जिवाच्या पाखरा पिंज-यात तुला कोंडणार नाही

कोसळली सर अंगावर माझ्या माझ्याचसाठी
पुन्हा वृष्टीसाठी लाचार मागणे मागणार नाही

पक्षी अचानक सांगत गूज झाडावर आला
उडून जाताना फांदीवर आशा टांगणार नाही

हळू बिलगले पाण्याला चांदणे उत्तररात्री
चंद्र बुडताना खोटे गहिवर काढणार नाही

कोवळ्या क्षणांची फूलपाखरे तुझ्यामुळे झाली
हाव-या हातांनी पंख तयांचे खुडणार नाही

प्रत्येक फुलाच्या धुंद कहाणीला शेवट असतो
पुस्तकातल्या सुकल्या फुलांना शापणार नाही

--मंगेश पाडगांवकर

४८

ते दान त्या क्षणाचे घेता मला न आले
उधळून प्राण माझे देता मला न आले

होते गळ्यात गाणे पण श्वास कोंडलेला
माझेच सूर तेव्हा गाता मला न आले

डोळ्यांत पाहिले मी आभाळ भारलेले
हे पंख कापलेले : उडता मला न आले

झोकून देत सारे आल्या उधाणलाटा
मी कोरडा किनारा, भिजता मला न आले

हे रान मोर झाले बेहोष नाचणारा
आषाढ झेलुनी तो फुलता मला न आले

जे मोजता न येते केला हिशोब त्याचा
होतो जिवंत तरिही जगता मला न आले

--मंगेश पाडगांवकर

डोळ्यांत सांजवेळी....

डोळ्यांत सांजवेळी आणू नकोस पाणी
त्या दूरच्या दिव्यांना सांगू नको कहाणी

कामात गुंतलेले असतील हात दोन्ही
तेव्हा नको म्हणू तू माझी उदास गाणी

वाटेवरी खुणेच्या शोधू नको फुले ती
ना ठेविते फुलांची माती इथे निशाणी

सौदा इथे सुखाचा पटवून चोख घ्यावा
व्यवहार सांगती हा ही माणसे शहाणी

कळणार हाय नाही दुनिया तुला-मला ही
मी पापण्यांत माझ्या ही झाकली विराणी

गझल

०१

कोलाहलात सा-या माणूस शोधतो मी
गर्दीत माणसांच्या माणूस शोधतो मी

हे धर्म, देवळे ही धुंडून सर्व आलो
भिंतीपल्याड त्यांच्या माणूस शोधतो मी

हव्यास हा सुखाचा, कल्लोळ वासनांचा
जळत्या चितेवरी या माणूस शोधतो मी

फासून रंग रात्री दिवसा भकास सारे
खिडकीत विक्रयाच्या माणूस शोधतो मी

काळ्या उभ्या तिजो-या गाणे खरीदणा-या
येथे जित्या गळ्याचा माणूस शोधतो मी

त्वेषात बाहुल्यांचे जाती जथे पुढे हे
कळसूत्र तोडुनी हे माणूस शोधतो मी

या झोपडयांत आली वाहून ही गटारे
चिखलात हुंदक्यांच्या माणूस शोधतो मी

या संस्कॄतीस सा-या ही चूड लाविली मी
वणव्यात पेटलेल्या माणूस शोधतो मी

--मंगेश पाडगांवकर

०५

गाण्यात सर्व माझ्या माझे इमान आहे
ज्याचे खरे न गाणे तो बेइमान आहे

येता समोर दु:खे तो षड्ज झेलला मी
काटयांवरी स्वरांची झुलती कमान आहे

झाडांत पावसाच्या बेहोष आरतीला
वाजे मृदंग तेथे माझाच प्राण आहे

कां वेदनेत होतो हा जन्म साधनेचा?
रेषाच संचिताची ही बेगुमान आहे

आयुष्य पेटताना ओठांत सूर होता
हे सोसणे सुराला माझ्या प्रमाण आहे

--मंगेश पाडगांवकर

०९
वाट होती आंधळी अन भोवती अंधार होता
हात तू हाती दिला गS एक हा आधार होता

सोशिले तू सर्व काही वाट माझी चालताना
साहिले पायांत काटे हा तुझा शृंगार होता

वैर केले या जगाने घाव सारे घेतले तू
पापण्यांनी झेलला गS तूच हा संसार होता

बोललो नाही तरीही जाणतो मी आत सारे
चांदणे झालीस, माझे दैव हे अंगार होता

गीत गाता अंतरीचे गीत मी गातो तुझे गS
तू दिलेल्या रागिणीला कोवळा गंधार होता

वाट होती आंधळी अन भोवती अंधार होता
हात तू हाती दिला गS एक हा आधार होता

सोशिले तू सर्व काही वाट माझी चालताना
साहिले पायांत काटे हा तुझा शृंगार होता

वैर केले या जगाने घाव सारे घेतले तू
पापण्यांनी झेलला गS तूच हा संसार होता

बोललो नाही तरीही जाणतो मी आत सारे
चांदणे झालीस, माझे दैव हे अंगार होता

गीत गाता अंतरीचे गीत मी गातो तुझे गS
तू दिलेल्या रागिणीला कोवळा गंधार होता

--मंगेश पाडगांवकर

१५
अवकाश भारलेला, प्राणांत चांदणे
दोघें अथांग आता संपून बोलणे

स्वप्नातल्या जळी या ही चंद्रकोर हाले
श्वासात श्वास आता गुंफून चालणे

पानांतुनी म्हणाले हलकेच फूल गाणे
नव्हतेच या क्षणांचे काहीच मागणे

कां पापण्यात आले दाटून सांग पाणी ?
कां हे असे सुखाचे भलतेच वागणे ?

--मंगेश पाडगांवकर
२१

पाऊस कोसळे हा, अंधारले दिसे
डोळे भरून आले माझे असे कसे ?

गेल्या बुडून वाटा, गेली बुडून राने
झाले उदास गाणे माझे असे कसे ?

या पावलांस लाटा ओढून खोल नेती
हे प्राण ओढ घेती माझे असे कसे?

कां सांग याद येते ? एकान्त हा सभोती
हे सूर डोह होती माझे असे कसे ?

--मंगेश पाडगांवकर